تاریخچه وبومتریک :
افزایش روز افزون دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در چند دهه اخیر در سطح جهان ونیز توجه بیشتر به آموزش عالی در میان کشورهای در حال توسعه، موضوع رقابت میان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را بیش از پیش برجسته ساخته است. به عبارت دیگر،دانشگاه‌ها در عرصه جذب دانشجو، گرانت‌ها و طرح‌های تحقیقاتی ملی و بین‌المللی ونیز تبادل استاد و دانشجو در حال رقابت با یکدیگر هستند و بسیاری از آن‌ها از این طریق به دنبال جذب اعتبارات مالی ملی و بین‌المللی هستند. از این رو، وجود معیاری برای ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها مهم به نظر می‌رسد و بر همین اساس در دهه اخیر نظام‌های متعدد و متنوع رتبه‌بندی دانشگاهی طراحی، اجرا و پیاده‌سازی شده‌اند. باتوجه به اهمیت جذب دانشجو و بودجه، روسای اغلب دانشگاه‌ها در دنیا به دنبال بهبود رتبه خود در این نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی بوده و مرتبا جایگاه دانشگاه خود رادر این نظام‌ها پایش و رصد میکنند.
سیستم‌های رتبه‌بندی دانشگاهی از سال 1865 میلادی در دنیا ظهور یافتند. در این میان نظام‌های مختلفی به موضوع رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان پرداخته‌اند و از روش‌ها و شیوه‌های مختلف و متفاوتی برای ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاهی استفاده نموده‌اند. از میان شاخصهای مورد استفاده، تقریبا همه نظام‌های رتبه‌بندی از شاخصهای کمی و کیفی ارزیابی وضعیت آموزشی، پژوهشی،رفاهی و نیز وضعیت دانش آموختگان دانشگاه مربوطه استفاده میکنند. مجموعه این شاخص‌ها نمادی از کیفیت موسسات و دانشگاه‌ها بر اساس مواردی از جمله ترکیبی ازداده‌های مبتنی بر تجربه، برونداد پژوهشی و استنادات صورت گرفته به آن‌ها و نظرات گروه‌های متفاوت متخصص شامل دانشجویان، دانش آموختگان، فن‌آوران و کارفرمایان می باشد.در حال حاضر بیش از 25 نظام ملی و بین‌المللی رتبه‌بندی دانشگاهی در جهان وجود دارد که در میان آن‌ها چند روش بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و از اهمیت نسبی بیشتری در عرصه بین‌المللی برخوردار است. در میان این نظام‌ها، چهار شیوه رتبه‌بندی تایمز در انگلستان به عنوان قدیمی‌ترین نظام رتبه‌بندی، نظام رتبه‌بندی دانشگاه شانگهای چین، رتبه‌بندی وبومتریک آزمایشگاه تحقیقاتی Cybermetric اسپانیا و درنهایت رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان اسلام (OIC) طراحی شده توسط سازمان کنفرانس اسلامی وجود دارند. نظام رتبه‌بندی ویژه‌ای نیز در کشور، برای دانشگاه‌های علوم پزشکی وجود دارد که براساس آن این دانشگاه‌ها سالیانه ارزیابی و رتبه‌بندی میشوند.
شاخصهای وبومتریک
شاخصهای وبومتریک به این دلیل بوجود آمده‌اند که میزان توجه موسسات را به نشر اینترنتی نشان دهد. بنابراین دانشگاه‌های با کیفیت آموزشی بالا ممکن است به دلیل عدم تمایل به سیاست‌های انتشار اینترنتی، در این نوع رتبه‌بندی رتبه مورد انتظارخود را بدست نیاورند. در عین حال موسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی کشورهای درحال توسعه در این روش رتبه‌بندی، با قرار دادن دستاوردهای علمی خود بر روی اینترنت می‌توانند وضعیت بهتری پیدا کنند چرا که ممکن است نسبت به دانشگاه‌های تراز اول دنیا بسیار فاصله داشته باشند اما با این روش می‌توانند وضعیت خود را بهتر نمایان کنند.
در این نظام رتبه‌بندی واحد تحلیل وب‌گاه دانشگاه یا موسسه مربوطه است .بنابراین تنها دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با دامنه وب مستقل را مورد توجه قرارمی‌دهد. اگر نهاد یا سازمانی، بیش از یک دامنه اصلی داشته باشد، دو یا چند آدرس آن مورد بررسی قرار میگیرد.
شاخصهای مورد محاسبه در این رتبه بندی شامل چهار معیار زیر است :
1- اندازه و حجم وب سایت موسسه (Size) وزن 20%:
تعداد صفحات موجود در وب سایت موسسه یکی از شاخصهای موثر در ارزیابی وبومتریک دانشگاه‌هاست. در این قسمت شاخصهای مربوط به اندازه یا حجم اطلاعات موجودبر روی وب سایت قرار می‌گیرند. این شاخص ها عبارتند از:
• تعداد صفحات وبی دانشگاه یا مرکز پژوهشی
• دامنه واحد، همه سایتهای زیر مجموعه دانشگاه باید زیر مجموعه دامنه دانشگاهی خود باشند چراکه دامنه های متفاوت در رتبه بندی لحاظ نمی‌شود
• تعداد زیر دامنه‌های مستقل وب سایت
• توانایی در تولیدالکترونیکی دانش (شامل دسترسی به مقالات بین المللی و مجلات بین المللی) و دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی مهم داخلی و خارجی از طریق وبسایت دانشگاه ها
• ارائه برنامه های آموزشی الکترونیکی در وبسایت دانشگاه ها
تعداد صفحات وبسایت هرموسسه به‌صورت جستجو ازطریق جستجوگرهایی (Search Engine) مانند Google، Yahoo، Live Search و Exalead محاسبه میشود. تعداد صفحات بازیابی شده توسط هر جستجوگر سپس به روش لگاریتمی برمبنای حداکثر یک تراز شده و نمره مربوطه محاسبه میشود. ازآنجا که نتایج بازیابی شده درهر جستجوگر متفاوت از دیگری است،مقادیر حداقل و حداکثر تعداد صفحات بازیابی شده توسط این چهار جستجوگر حذف شده و برحسب جمع مقادیر باقیمانده، رتبه‌ای به موسسه مربوطه اختصاص می‌یابد.
2- شاخص رویت‌پذیری (مشاهده پذیری) (Visibility)با وزن 50%:
صرف وجود وبسایت در یک دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی و وجود صفحات متنوع و متعدد در آن دلیل بروجود امکان دسترسی به منابع موجود در وب سایت آن موسسه و یا مرکزتحقیقاتی نیست. قابلیت جستجوپذیری صفحات وب یک دانشگاه از طریق جستجوگرهای وبی (Search Engine) و امکان بازیابی منابع موجود در وب سایت یک دانشگاه با کمک این ابزارهای جستجو که تحت عنوان شاخص Visibility از آن یاد میکنند، دومین شاخص در حیطه شاخص های رتبه بندی وبومتریک یا وب‌سنجی است. یکی از معیارهای اندازه‌گیری این شاخص تعداد پیوندهای (لینکهای) داده شده به صفحات وب سایت موسسه توسط دیگر سایتهاست. به‌عبارت دیگر چندبار به صفحات این موسسه یا مرکز تحقیقاتی در وب سایتهای دیگر ارجاع شده است. این شاخص اصطلاحا تحت عنوان In Link بیان میشود. روش نمره‌دهی این شاخص نیز محاسبه تعداد کل پیوندهای خارجی یا همان In Link ها به صفحات وب موسسه مذکور از طریق جستجوگرهای Yahoo، Live Search و Exalead است که در نهایت نتایج براساس مقیاس لگاریتمی نرمال شده و مورد مقایسه قرارگرفته، مبنای رتبه‌بندی قرار می‌گیرند. به طور خلاصه شاخصهای زیر در قابلیت مشاهده یا (Visibility) موثرند:
• تعداد External inlink های که در سایتهای دیگر به سایت دانشگاه موردنظرداده‌اند.
• تنوع لینک‌ها (تعداد لینکهای داخل وب سایت دانشگاه)
• رتبه صفحه که شامل وزن لینکهای مرتبط به آن می‌باشد.
• تعداد self link های وب سایتدانشگاه
• وب سایتهای دانشگاهی کشور حداقل می بایست دو زبانه باشند زیرا سنجش معیارهای اصلی رتبه اغلب وابسته به زبان انگلیسی است.
• فاکتور G که عبارت از رتبه‌بندی وب دانشگاه‌ها براساس شمارش تعداد لینکهای دریافتی وبسایت دانشگاه مربوطه از وب سایتهای سایر دانشگاه‌ها، با استفاده از موتور جستجوی گوگل در واقع G Factor شاخص محبوبیت یا اهمیت وب سایت هر دانشگاه از دیدگاه سایر موسسات علمی است. این شاخص به بررسی دانشگاه از طریق وب سایت می‌پردازد. فاکتور G مرکزیتوب سایت دانشگاه را در شبکه وب سایتهای دانشگاهی اندازه میگیرد.
• لینک بازگشت به وب سایت دانشگاه
3- تعداد فایلهای غنی اطلاعاتی(Rich Files) با وزن 25%:
بی شک وجود منابع اطلاعاتی در قالب فایل های الکترونیک بر روی وب سایت هرموسسه می تواند دلیلی بر غنای علمی آن موسسه و حجم تولید دانش توسط آن موسسه باشد. بدین ترتیب شاخص سوم در حیطه شاخص های رتبه‌بندی وبومتریک موسسات آموزش عالی، تعدادفایل های علمی مرتبط با پسوند PDF، PS، DOC و PPT موجود در وب سایت مرکز مربوطه است. به هرحال انتشار نتایج علمی به صورت الکترونیک به یکی از سه شکل فایلهای PDF، Word و یا اسلایدهای Power Point صورت میگیرد. در این قسمت شاخص های مربوطه عبارتند از :
صفحات شخصی محققان: این شاخص شامل تعداد و عناوین مقالات، تعداد کنفرانس‌های ارائه شده، تعداد پیش نویس‌ها، تعداد فایلهای داده‌ای خام می‌باشد.
) • انباره‌ها ( شامل تعداد انباره های موضوعی
• تعداد hosting های تخصیص یافته از دانشگاه
• تعداد منابع و مواد آموزشی مربوط به دانشجویان
• گزارشات سازمانی
• تعداد کتابخانه‌های الکترونیک که این معیار خود شامل تعداد موجودی‌های الکترونیک کتابخانه به تفکیک پایان نامه، طرح پژوهشی، نقشه‌ها و ....) می‌باشد.
بر همین اساس تعداد فایلهای مرتبط علمی، موجود در وب سایت موسسه برحسب نوع فرمت مربوطه از طریق جستجوگرGoogle شمارش شده و در نهایت پس از تبدیل به یک توزیع لگاریتمی، نرمال و مبنای محاسبه برای رتبه بندی قرار میگیرد.
4- تعداد مقالات بازیابی شده از طریق جستجوگر علمی Google Scholar (Scholar) باوزن 15%:
جستجوگر علمی Google یا Google Scholar امکان بازیابی و محاسبه تعدادمقالات و ارجاعات صورت گرفته به هر موضوع را فراهم نموده و براساس شاخص فوق مجددا وب سایت‌ها رتبه بندی و ارزیابی میشوند. در رتبه‌بندی ژانویه 2011 وبومتریکس، ترکیبی از مقالات منتشر شده موسسه در پنج سال منتهی به سال رتبه‌بندی یعنی سال‌های 2006 تا 2010 بر اساس جستجو در Google Scholar و نیز تعداد مقالات دانشگاه مربوطه در پنجسال منتهی به سال رتبه‌بندی محاسبه شده در نظام رتبه‌بندی Scimago SIR مبنی محاسبه قرار خواهد گرفت.
پس از محاسبه رتبه وب سایت هر موسسه برای شاخصهای چهارگانه فوق نمره و رتبه کلی موسسه مذکور محاسبه میشود.
بهترین اقدامات برای ارتقاء رتبه وبومتریک دانشگاه‌ها بر اساس چهار شاخص این نظام رتبه‌بندی به شرح زیر می‌باشند:
1. وب سایت نشریات دانشگاه تحت دامنه اصلی دانشگاه قرار گیرد.
2. وب سایت بیمارستان‌ها، مراکز تحقیقاتی و مراکز درمانی بهداشتی در سطح شهرستان و روستا تحت نام دامنه اصلی دانشگاه قرار گیرند.
3. کلیه مستندات فایل های word، excel، powerpoint در شاخه های قابل دسترس در سایت دانشگاه قرارگیرند.
4. بانک‌های اطلاعات مقالات علوم پزشکی کشور در سایت دانشگاه‌ها قرار گیرند.
5. هر دانشگاه لینک صفحه‌‌ی دربرگیرنده آدرس همه دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور را در صفحه اصلی خود قرار دهد.
6. دانشگاه‌ها با تعامل با دانشگاه‌های وزارت علوم، آدرس دانشگاه خود را در سایت دانشگاه آن‌ها قرار دهند.
7. با هماهنگی استاندار و مسئولین عالی استان، سایتهای محلی استان آدرس سایت دانشگاه را به عنوان لینک در صفحه اصلی خود قرار دهند.
8. با تعامل با سایتهای برتر کشور، آدرس سایت دانشگاه در این سایت‌ها قرار گیرد.
9. انجام مصاحبه با خبرگزاری‌ها و سایتهای خبری به صورت برنامه‌ریزی شده و قرار دادن آدرس سایت دانشگاه در مصاحبه‌ها و خبرها
10. ایجاد انباره‌های موضوعی و بانک‌های اطلاعاتی تحت وب با صفحات قابل دسترسی توسط موتورهای جستجو
11. ایجاد فضای هاستیگ شرکت های همکار دانشگاه تحت نام دامنه دانشگاه
12. تعداد صفحات سایت در رتبه بندی کلی سایت موثر است. اما باید صفحات پرمحتوا باشند. لذا باید دانشگاه تلاش کند تعداد صفحات وب سایت را با مطالب پر محتوا و مرتبط افزایش دهد.
13. آدرس‌ها و Domain های متفرقه در رتبه بندی لحاظ نمی گردد. لذا مراکز تابعه دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور باید از داشتن سایت مجزا پرهیز کنند و همگی زیر مجموعهDomain دانشگاهی خود قرار گیرند.
14. با توجه به اینکه یکی از معیارهای اصلی افزایش دهنده حجم وب سایت، وجود منابع الکترونیک بین‌المللی از جمله بانک‌های اطلاعاتی، مجلات و مقالات می‌باشد، لذا دانشگاه باید لینک منابع الکترونیک بین المللی، ملی و بومی خود را در صفحه اصلی وب دانشگاه و به صورت First Clickقرار دهد.
15. در صورت وجود فضای کافی، صفحه اختصاصی با طراحی شخصی در اختیار دانشجویان و اساتید قرار گیرد تا تعداد وب‌لا‌گ‌های زیر مجموعه Domain اصلی دانشگاه افزایش یابد.
16. با توجه به سیاست‌های حاضر در راستای جذب دانشجویان خارجی، تغییر وتحولات در نظام آموزشی و همچنین ارتقاء رتبه وبومتریک، دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور باید اقدام به عملی کردن آموزش از راه دور نمایند. در این خصوص وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با توجه به فازهای عملیاتی و گزارش پیشرفت کار دانشگاه‌ها، حمایت مالی خواهد نمود.
17. فایلهای اسلایدهای دروس تئوری اساتید (ppt) و جزوات درسی اساتید در فرمت (pdf, Doc) در سایت در بخش گروه آموزشی مربوطه قرار گیرد.
18. رزومه اساتید به زبان‌های فارسی و انگلیسی در فرمت(pdf, doc, html ) قابل دسترس باشد . در رزومه اساتید بخش مقالات، طرح‌های تحقیقاتی، پایان نامه‌ها تکمیل گردد و هریک از این موارد به صفحه اصلی مقاله یا طرح و...لینک شود. درصورتیکه مقالات در سایت های معتبری ایندکس شده است باید آدرس اینترنتی منبع اطلاعاتی در رزومه قید گردد. همچنین ذکر آدرس اینترنتی دانشگاهی ضروری است.
19. طرح درس‌های گروه‌های مختلف آموزشی در فرمت‌های (PDF, DOC, HTML) در بخش گروه آموزشی مربوطه قرار گیرد.
20. گزارش‌های سالانه و ماهانه دانشگاه در فرمت (PDF, DOC, HTML ) در وب سایت قرار گیرد.
21. فایلهای اسلایدهای کنفرانس‌های کلاسی دانشجویان ارشد و دکترای تخصصی در فرمت DOC و PDF در سایت در بخش گروه آموزشی قرار گیرد.
22. پایان نامه ها و طرح های تحقیقاتی در لینک مجموعه های کتابخانه الکترونیک دانشگاه قرار گیرد.
23. نام دانشگاه در سر صفحه کلیه صفحات و حتی در متن هر صفحه ذکر شود تا موتور جستجو موارد بیشتری را بازیابی نماید.
24. بهینهسازی موتورهای جستجو با توجه به ساختار فنی وب سایت انجام گردد.
25. ایندکس کردن وب سایت در موتورهای جستجوی معتبر از جمله Yahoo, Google, Live Search, Exalead
26. کلیه لینک‌ها در تمامی مسیرها تعریف شود برای مثال ممکن است نام یک استاد در چندین صفحه سایت عنوان شود (در گروه آموزشی، در قسمت پژوهشگران، مدیران). بدیهی است در کلیه صفحات نام این فرد به رزومه آموزشی پژوهشی مرتبط باشد.
27. به منظور معرفی وب سایت دانشگاه به سایر سازمان ها و افزایش بازدیدکنندگان وب سایت، ضروری است منابع با قابلیت توزیع در وب سایت دانشگاه قرار گیرد. منظور از این منابع کتاب‌های الکترونیکی یا مقالات مفید و یا حتی ارائه محصولات نرم‌افزاری رایگان در سایت دانشگاه است. به حق کپی رایت در این مورد دقت شود.
28. استانداردهای طراحی وب سایت‌ها رعایت شود.
29. وب سایـت دانشگاه به طور مستمر روزآمد سازی گردد.
